بعد از وقوع بحران ها و فجایع، سازمان های متولی برای مدیریت آن بحران و فاجعه، دست به اقداماتی می زنند که گاهی بخشی از آن ها با اعتراض، عدم استقبال و همراهی اجتماع محلی روبرو می شود. این عدم استقبال گاهی از نیازسنجی غیر مشارکتی و اولویت بندی نادرست ناشی می شود، گاهی به دلیل همسو نبودن تصمیم گرفته شده با خواست و شرایط مردم تحت تأثیر از فاجعه و بحران رخ می دهد و گاهی با گاردی که به دلیل دیده نشدن و شنیده نشدن مردم از سوی آن ها ایجاد می شود همراه خواهد بود، به این معنا که ممکن است آن اقدام نادرست یا غیر مرتبط نباشد ولی مردم از اینکه فرصت دیده و شنیده شدن نداشته اند، ناراحت باشند و بخواهند این ناراحتی را با مخالفت و گارد بسته شان در مقابل اقدامات اعلام کنند، گاهی این عدم استقبال و فقدان همراهی ناشی از بی اعتمادی به نهادهای مسئول و متولیان امر است.

دلایل بسیار دیگری نیز وجود دارد که اگر بخواهیم به آن ها بپردازیم، در این نوشته مجالش نیست.

اما پرسش این جا است که تسهیلگر در بحران و فاجعه چه می کند؟ بسته به نیاز و شرایط موجود، اقداماتی که انجام می دهد می تواند مختلف و متعدد باشد. اما در کلیت می توان چنین گفت که با تکنیک های مختلف زمینۀ مدیریت مشارکتی را در مراحل مختلفی اعم از تصمیم گیری تا اجرا و حتی تا پایش و ارزشیابی فراهم می کند؛ تحلیل مؤثری از ذینفعان و ذی نفوذان یا همان دست اندرکاران ارائه می دهد و منافع و تضاد قدرت را به واسطۀ جلب مشارکت به شرایط مؤثری می رساند؛ کمک می کند تا رویکرد داشته محوری به جای رویکرد نیاز محوری، بیش تر مورد توجه قرار گیرد؛ در این نگاه قرار نیست متخصصان از بیرون برای اجتماع محلی تصمیم بگیرند، بلکه قرار هست بر مبنای دانش و تجربه و شناخت بهتر خود مردم و بر مبنای دارایی هایشان، عطف به جلب مشارکت دست اندرکاران مختلف (هم از اجتماع محلی و هم از بیرون از اجتماع)، آن بحران و فاجعه به شیوۀ موثرتری مدیریت شود و آن شرایط رفع و رجوع شوند؛ شبکه سازی مؤثر  میان نهادهای مدنی و دولتی مختلف به منظور حداکثر بهره وری و حداقل صرف زمان و هزینه نیز از جمله اقدامات دیگری است که می تواند به واسطۀ رویکرد تسهیلگری فراهم شود.

گاهی هم تسهیلگر وارد می شود تا خواست، نظر و دیدگاه مردم را نسبت به یک موضوع خاص که مورد نظر نهاد متولی است، ارزیابی کند و یک نظرسنجی مشارکتی را فراهم نماید. برای این هدف تسهیلگر با تکنیک های مختلف زمینه های اعتماد مردم به خود را فراهم می کند و با تسریع روند اعتمادسازی کمک می کند تا دیدگاه خود را بیان کنند؛ بر مبنای تحلیل روابط قدرت به گونه ای عمل می کند تا نظر و دیدگاه «همه» شنیده شود و این طور نباشد که افراد کم قدرت و کم نفوذ در سایه نفوذ و قدرت سایرین قرار بگیرند و نظرشان شنیده نشود؛ به نحوی عمل می کند تا شناخت از آن اجتماع تا رسیدن به لایه های عمیق ادامه پیدا کند و صرف پوسته مبنای ارزیابی شرایط از آن اجتماع قرار نگیرد؛ با استفاده از مهارت های روش شناسی حساس به جنسیت (gender sensitive skills) کمک می کند تا گارد اجتماع محلی نسبت به این حوزه شکسته شود و مشارکت مؤثر زنان که غالبا می تواند با محدودیت هایی همراه باشد، تسهیل بشود؛ با سازمان ها و نهادهای مسئول جلسه هایی با رویکرد تسهیلگری برگزار می کند تا ایده های آنان به حداکثر کیفیت برسد؛ زمینۀ تعامل مؤثر نهادهای مسئول و اجتماع محلی را در جلسات مشترک فراهم می کند؛ با در معرض گذاری (exposure) به موقع کمک می کند تا ایده های اجتماع محلی به سطوح بالاتری از کیفیت برسد؛ جمع بندی مؤثر ایده ها را فراهم می کند و در نهایت گزارش مؤثری را به نهاد مسئول فراهم می کند.

تصویری که مشاهده می کنید مربوط به اردیبهشت سال 1398 و حضور تیم تسهیلگری در روستاهای سیل زده استان خوزستان است که برای طرحی به کارفرمایی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی توسط دانشگاه تهران (دانشکدۀ علوم اجتماعی) انجام شده است. دکتر مجید کوششی مجری این طرح بوده اند و تیم تسهیلگری نیز توسط خانم مریم ملائی تشکیل و راهبری شده و زیر نظر آقای دکتر کوششی، فعالیت کرده است.

افراد حاضر در این تصویر از چپ به راست: آقای دکتر مجید کوششی، خانم مینا دشتبالی، خانم مریم ملائی، خانم حلیمه افشارزاده، آقای یوسف امیری و خانم مریم عطاریه.